Đình/đền Vũ Thạch

Chỉ cách hồ Hoàn Kiếm chưa đầy 100m, tại số nhà 13 phố Bà Triệu là cụm di tích đình - đền - chùa Vũ Thạch. Chùa ở vị trí sâu trong ngõ chừng 50m. Đình và đền ở cùng khu vực có chung Tam quan, tiếp liền với hè, hướng tây, quay ra phố. Theo chữ đề trên cửa giữa Tam quan và bức đại tự tại Tiền đường của ngôi đình thì đây là "Vũ Thạch linh từ" (đền thiêng Vũ Thạch). Vũ Thạch là tên làng cũ cùng với các làng Phúc Lâm, Phục Cổ, Hội Mỹ … thuộc tổng Tả Nghiêm (sau đổi thành Kim Liên), huyện Thọ Xương, Hà thành. Vị Thành hoàng được thờ ở đình Vũ Thạch là Khoả Ba Sơn, một vị tướng của Hai Bà Trưng. Hiện ở đình còn lưu giữ được 8 đạo sắc thời Nguyễn ghi rõ công lao của ông. Theo cuốn "Thánh tích ngọc phả" cho biết: ông là người gốc Châu Ái, làm tướng thời Hai Bà Trưng, được phong làm "Tiền đạo Ngô Lộ tướng quân" và "Tả tướng quân Sơn Lộ" đem quân phòng thủ hai đạo Đông Bắc. Ông đã từng được Hai Bà Trưng cử đến đóng đồn ở ấp Hoa Động (nay là làng Xuân Đỗ, xã Cự Khối, huyện Gia Lâm, Hà Nội) tiến đánh Tô Định giành được thắng lợi lớn. Hai Bà Trưng lên ngôi, ông được tiếp tục trấn giữ khu vực này. Sau khi ông "hoá", triều đình liền sai sứ thần đem sắc phong đến cho dân làng Hoa Động thờ cúng và các triều sau đều gia phong mỹ tự, hiện còn được thờ tại đình Xuân Đỗ Hạ. Như vậy, đình Vũ Thạch là nơi thờ tưởng niệm vị Thần hoàng làng mà dân Xuân Đỗ khi lập trại đã dựng đình ở nơi làng mới. Hàng năm, dân làng Xuân Đỗ và Vũ Thạch vẫn cùng nhau tổ chức lễ cúng tế vào các ngày sinh (10 tháng Hai) và ngày hoá (15 tháng Mười) của Khoả Ba Sơn. Đền Vũ Thạch sát liền với đình ở phía bên trái, là nơi thờ Mẫu Liễu Hạnh, một vị tiên Thánh trong thần thoại được coi là một trong "Tứ bất tử" và được thờ theo tín ngưỡng thờ Mẫu ở nước ta. Về mặt kiến trúc, căn cứ vào những đặc điểm và văn bia có tại đền thì di tích có niên đại thời Nguyễn - có các lần tu sửa vào các năm: Tự Đức thứ 35 (1882), Thành Thái thứ 3 (1891), Khải Định thứ 9 (1924). Tuy vậy, nhiều đồ thờ, hiện vật có trong đình, đền